الگوی تربیت زمامدار در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

در اندیشه خواجه‌نصیرالدین طوسی، زمامداران نقش و جایگاه خاص دارند، به طوری که او قوام مُدن را به مَلِک می‌داند و حاکم، طبیب جامعه است و مردم به سیره ملوک خود اقتدا می‌کنند. از اهمیت و جایگاه زمامدار در اندیشه خواجه‌نصیر می‌توان به اهمیت و ضرورت تربیت زمامدار رسید چرا که اگر زمامدار، تربیت‌یافته باشد، موجب صلاح و سلامت جامعه می‌گردد، در غیر این صورت می‌تواند جامعه و حکومت را به تباهی بکشاند. بدون صلاح حاکمان، مردم صالح نخواهند شد و چون دین، قاعده و بنیان است و مُلک، رکن و اساس؛ پس اگر رکن، شایسته نباشد، دین نیز نمی‌تواند باشد.
بر این اساس پژوهش حاضر با روش اسنادی که جزو روش‌های کیفی محسوب می‌گردد، در پی تحلیل الگوی تربیت زمامداران در اندیشه خواجه نصیر است و می‌خواهد به این سؤال اصلی پاسخ دهد که «الگوی تربیت زمامدار در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی چیست؟» در این پژوهش که فرضیه‌آزما نیست، الگوی تربیت زمامدار در اندیشه وی در ابعاد مبانی، اصول، ویژگی‌های زمامدار مطلوب، روش‌ها، عوامل و موانع تربیت زمامدار احصاء شده است و در نهایت به این نتیجه ختم می‌گردد که الگوی تربیت زمامدار در اندیشه وی بر پنج رکن استوار است: فضیلت، امامت، حکمت، عدالت و محبت. فضیلت را می‌توان محور سه رکن حکمت، عدالت و محبت در نظر گرفت. به عبارت دیگر تربیت زمامدار در نگاه او «فضیلت‌مدار» است و از آن‌جا که در نگاه او ارتباط تنگاتنگ بین «فضیلت» و «امامت» مشهود است، می‌توان گفت حکمت، عدالت و محبت با مرکزیت فضیلت، به سمت قله امامت، نظام اندیشه‌ای وی در زمینه تربیت زمامدار را شکل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم، ترجمه فولادوند.‏
ابراهیمی دینانی، غلامحسین،(1399)، نصیرالدین طوسی، فیلسوف گفتگو، ناشر هرمس.
ابن­فارس، أحمد بن فارس،(1404 ق)، معجم مقاییس اللغة. قم: ‏مکتب الاعلام الاسلامی، ج2، چاپ اول.‏
ابن‌منظور، محمد بن مکرم،(1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر ج6، چاپ سوم.
اعرافی، علیرضا؛ موسوی، سید نقی،(۱۳۹۱)، تعریف تربیت و تطبیق آن بر حرکت فلسفی. تربیت اسلامی، 7(۱۴).
امینی، سمانه،(1394)، مطالعه تطبیقی مبانی نظریه حکومت در آراء خواجه نصیرالدین طوسی و غزالی(استاد راهنما: رضا رسولی شربیانی)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران.
باقر ناهید،(1395)، بررسی اندیشه­های سیاسی میرسیدعلی همدانی ومقایسه آن با اندیشه­های خواجه نصیر و نجم رازی(استاد راهنما: مهدی نجفی افرا)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، مجتمع دانشگاهی ولیعصر(عج)، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
باقری، خسرو،(1390)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی: کاوشی برای تدوین چهارچوب نظری تربیت اسلامی، تهران: موسسه فرهنگی مدرسه برهان(انتشارات مدرسه)، ج1-2، چاپ بیست و شش.
پاک، محمدرضا،(1386)، درآمدی تاریخی بر حکمت سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. نشریه اطلاعات حکمت و معرفت، 2(11): 30-33.
جنگل­نورد، اکرم،(1397)، حکمت عملی از منظر ابن مسکویه و خواجه نصیرالدین طوسی(استاد راهنما: محمدجواد شمس)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی.
خراسانی، رضا،(1382)، پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی، علوم سیاسی،(23): 73-88.
خواجه‌نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد،(1407 ق)، تجریدالاعتقاد،(محقق: محمدجواد حسینی جلالی)، تهران: مکتب الإعلام الإسلامی.
خواجه‌نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، (1413 ق)، اخلاق ناصری، بی‌جا: انتشارات علمیه اسلامیه، چاپ اول.
دهخدا، علی‌اکبر،(1373)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج8، چاپ اول.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد، (1412 ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالشامیه، چاپ اول.
رحیمی، علیرضا،(1389)، تعلیم و تربیت بصیرت‌گرا: ارائه‌ی نظریه‌ای تربیتی مبتنی بر مفهوم بصیرت، تهران: دانشگاه امام صادق (علیه‌السلام).
رضوانی، محسن،(1381)، دولت کارآمد در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. نشریه معرفت،(55): 35-46.
رمضانی دانا، سمیه،(1391)، بررسی تطبیقی آموزه‌های تربیتی دانشمندان مسلمان؛ ابن‌سینا، خواجه‌نصیرالدین طوسی و ابن خلدون (استاد راهنما: احمد آقازاده)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
رمضانی‌خردمردی، حسین،(1386)، مدیریت سیاسی از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانش و اندیشه معاصر، چاپ دوم.
زنگیوند درویشوند، زینب،(1397)، فلسفه سیاسی از منظر اخوان الصفا و خواجه نصیرالدین طوسی(استاد راهنما: محمد جواد شمس)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی.
شریعت، جهانگیر،(1398)، کارویژه­های دولت از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی(با تاکید بر امنیت نظامی)، نشریه امنیت پژوهی،(66): 99-124.
شریعت، فرشاد؛ نادری باب اناری، مهدی،(1390)، جدال اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی، پژوهشنامه علوم سیاسی، 7(1): 87-116.
شیروانی، میثم،(1396)، نخبه­گرایی کلاسیک: مطالعه­ی فارابی، ابن باجه و خواجه نصیرالدین طوسی(استاد راهنما: احمد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نقیب زاده)، رساله دکتری تخصصی، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
صادقی فسایی، سهیلا؛ عرفان­منش، ایمان،(1394)، مبانی ‌روش‌شناختی پژوهش اسنادی در ‌علوم اجتماعی؛ مورد مطالعه: تأثیرات مدرن­شدن بر خانواده ایرانی، راهبرد فرهنگ، شماره بیست و نهم.
عبداله‌زاده بغلانی، بشری،(1391)، بررسی و تحلیل حکمت عملی در شاهنامه‌ی فردوسی بر اساس اخلاق ناصری(استاد راهنما: حسن حیدری)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
علم­الهدی، جمیله،(1389)، نظریه اسلامی تعلیم و تربیت، تهران: دانشگاه امام صادق علیه­السلام، چاپ دوم.
عموعبداللهی، فاطمه،(24/8/1393)، «الگو»، نقل در پایگاه مجازی دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام.
قانعی­فر، علی،(1396)، بررسی رویکرد اخلاقی تربیتی سیاست مُدُن در دو کتاب اخلاق ناصری و نصیحه الملوک بر مبنای قرآن و روایات(استاد راهنما: علی عابدی)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف قرآن و عترت، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
قائمی­مقدم، محمدرضا،(1382)، روش­های آسیب­زا در تربیت از منظر تربیت اسلامی(چاپ اول)، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
قنبری‌نژاد جهرمی، مریم،(1386)، فلسفه سیاسی ابن سینا و مقایسه باآراء فارابی و خواجه نصیر(استاد راهنما: مهدی زمانی)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه پیام نور استان تهران، مرکز پیام نور تهران.
کائیان، امیرحسین، (1394)، مطالعه تطبیقی نظریه دولت در اندیشه ماوردی و خواجه نصیرالدین طوسی(استاد راهنما: اسمعیل حسینی‌گلی)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده علوم سیاسی.
مجلسى، محمدباقر بن محمدتقی،(1403)، بحارالانوار، بیروت، ج75، چاپ دوم.
مرتضایی، علی،(1370)، فلسفه سیاسی ابن سینا و آراء آن با خواجه نصیرالدین طوسی(استاد راهنما: جواد طباطبائی)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
مصباح­یزدی، محمدتقی و نویسندگان،(1394)، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: موسسه فرهنگی مدرسه برهان (انتشارات مدرسه)، چاپ سوم.
مطهری، مرتضی،(1364)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران: انتشارات الزهرا.
منتظری، بهرام،(1386)، پیوستگی دین و سیاست در اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی، نشریه فرهنگ،(61و62): 405-454.
میرهادی، سیدمهدی،(۱۳۷۲)، تأملی در تعریف و مفهوم تربیت. تربیت، 8(۷۹).
نادری باب اناری، مهدی،(1389)، نسبت اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیر الدین طوسی و نیکولوماکیاولی(استاد راهنما: فرشاد شریعت)، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق علیه­السلام، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
نانسی، نصرالدین؛ آذین، احمد؛ گلشنی، علیرضا(1396)، نظریه عدالت سیاسی در آرای خواجه‌نصیرالدین طوسی، سیاست متعالیه،(18): 69-88.
نجوم، فراح الدین،(1399)، نظریه‌ی حکومت در سیاست‌نامه‌ی خواجه نظام‌الملک، نصیحه‌الملوک غزالی، گلستان سعدی و اخلاق ناصری(استاد راهنما: محمد علی خالدیان)، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، جامعه المصطفی العالمیه، جامعه المصطفی العالمیه، واحد گرگان.
یوسفی‌راد، مرتضی(1390)، اندیشه سیاسی خواجه‌نصیر، در علی‌اکبر علیخانی و همکاران، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، ج4.