بازتاب مفهوم مقاومت در سیره سیاسی- اجتماعی امام کاظم علیه‌السّلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه قرآن و حدیث، دانشکده معارف اسلامی و الهیات، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران

2 دانشجوی مقطع دکتری قرآن و حدیث، دانشکده معارف اسلامی و الهیات، دانشگاه امام صادق علیه السّلام، تهران، ایران

چکیده

مسئله مقاومت راهبرد هوشمندانه امامان معصوم علیهم‌السّلام در مواجهه با طواغیت دوران بوده و در زندگانی اجتماعی امام کاظم (علیه‌السلام) نمود بارزتری دارد. حاکمیت آن زمان استراتژی سرکوب شدید ایشان و یاران، محاصره اقتصادی و در عرصه سیاسی نیز دور نگه‌داشتن ایشان از معادلات جهان اسلام را در پیش گرفته بود. در این میان لازم بود تا امام کاظم علیه‌السّلام راهبرد مناسبی را مناسب با فضای اختناق آن دوران اتخاذ نمایند. بالطّبع ایشان یا باید سیاست تسلیم و سازش با طواغیت و کناره‌گیری از ارزش‌های دینی را پیش ‌می‌گرفتند و یا عزتمندانه در مقابل تحمیل خواسته‌های دشمن به مقاومت می‌پرداختند که صفحات تاریخ اسلام گواه مقاومت ایشان در مقابل خلفای جور بنی‌العباس با تحمل تمامی مشاقّ و ملالت‌هاست و اساسا صفحات تاریخ، تقریبا از گزارش حیاتی ایمن و آسوده و به دور از دلهره نسبت به ائمه علیهم‌السّلام خالی است. بدین‌ترتیب هدف این تحقیق تبیین و صورتبندی راهبرد مقاومت امام کاظم علیه‌ا‌لسّلام در قبال چنین رویکردهایی است که از جانب حکومت جور آن زمان اعمال می‌گردید. با پژوهشی که به روش توصیفی-تحلیلی از لابه‌لای مطالعه‌ی سیره آن جناب علیه‌السّلام برآمد مشخص گردید که مقاومت ایشان متناسب با شرایط سیاسی جامعه در دو محور مقاومت ایجابی و سلبی شکل گرفت. مقاومت ایجابی بیشتر در قالب مقاومت علمی، ابراز عدم مشروعیت حکومت، نفوذ در دستگاه حاکمیت، تجدید یاد و خاطره سیدالشهداء علیه‌السّلام به عنوان سمبل مقاومت، مقاومت اقتصادی، رویارویی فرهنگی و حمایت از جنبش‌های انقلابی به صورت غیرمستقیم بود. مقاومت سلبی ایشان نیز عمدتاً در دو محور اقتصادی و سیاسی در قالب اعتمادزدایی از حاکمیت طواغیت زمان و در مدار راهبردهایی که نظام سلطه را به چالش می‌کشید طرح‌ریزی و استوار شده بود. مقاومت ایشان گرچه تشنج‌آفرینی فعالیت‌های بی‌پروا و بی‌پرده را نداشت، اما هرگز رنگ و بوی قشری و نمادین به خود نگرفت و در بی‌پشتوانه ساختن سلطه حکمرانان فاجر به شدت مؤثر افتاد و از این جهت میدان‌داری مبارزه سلبی با جباران دوران در چهره قهرمان و مقاوم ایشان انعکاس یافت و همین امر شخصیت ایشان را در دوران مبارزه ممتاز نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reflection of the concept of resistance in the socio-political life of Imam Kazim (a.s.)

نویسندگان [English]

  • Meysam Motiee 1
  • Morteza Soltani 2
1 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Studies, Faculty of Islamic Studies and Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
2 PhD student in Quran and Hadith Studies, Faculty of Islamic Studies and Theology, Imam Sadiq University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The issue of resistance was the intelligent strategy of the infallible Imams (a.s.) in confronting the tyranny of the era and it is more evident in the social life of Imam Kazim (a.s.). they either had to adopt a policy of submission and compromise with the tyrants and abandon religious values, or they had to resist with dignity the imposition of the enemy's demands. The pages of Islamic history bear witness to their resistance against the caliphs of the Abbasid Caliphate, enduring all hardships and hardships.Basically, the pages of history are almost empty of reports of a safe and comfortable life, free from anxiety, for the Imams (peace be upon them).
Thus, the purpose of this research is to explain and formulate Imam Kazim's (peace be upon him) resistance strategy against such approaches that were being implemented by the government of that time.
Through a descriptive-analytical research conducted through the study of the life of the Holy Prophet (peace be upon him), it was determined that his resistance was formed in two axes: positive and negative resistance, in accordance with the political conditions of the society.
Positive resistance was more in the form of scientific resistance, expressing the illegitimacy of the government, influencing the ruling apparatus, renewing the memory of Sayyid al-Shohada (peace be upon him) as a symbol of resistance, economic resistance, cultural confrontation, and supporting revolutionary movements indirectly. Their negative resistance was also mainly planned and established in two economic and political axes in the form of discrediting the tyrannical rule of the time and in the orbit of strategies that challenged the system of domination. Although their resistance lacked the convulsiveness of reckless and undisguised activities, it never took on a partisan or symbolic tone and was extremely effective in undermining the rule of the wicked rulers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Kazim (peace be upon him)
  • resistance
  • perseverance
  • political character
  • social character

Smiley face

مراجع

قرآن مجید، ترجمه علی مشکینی.
ابن­اثیر جزری، علی بن محمد. ( 1385). الکامل فی التاریخ. بیروت، دارالصّادر.
ابن­اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النّهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم، مؤسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن­ادریس حلی، محمد بن احمد. (1410). مستطرفات السرائر. قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1398). التّوحید. قم، جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی. (1378). عیون اخبار الرضا علیه‌السّلام. تهران، نشر جهان.
ابن­سیده، علی بن اسماعیل. (1421). المحکم و المحیط الأعظم. بیروت، دارالکتب العلمیة.
ابن­شهرآشوب، محمد بن علی. (1379). مناقب آل أبی‌طالب علیهم‌السّلام. قم، نشر علامه.
ابن‌عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422). المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دارالکتب العلمیة.
ابن­عنبه، احمد بن علی. (1417). عمدة الطالب فی أنساب آل أبی‌طالب علیهم‌السّلام، قم، انصاریان.
ابن­فارس، احمد بن فارس. (1404). معجم مقاییس اللغة. قم، مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر. (1407). البدایة و النهایة. بیروت، دارالفکر.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین. (1415). الأغانی. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (بی­تا). مقاتل الطالبیین. بیروت، دارالمعرفة.
اربلی، علی بن عیسی. (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز، بنی‌هاشمی.
اردبیلی، محمد بن علی. (1331). جامع الرواة. قم، کتاب‌فروشی مصطفوی.
اسفندیاری، اسماعیل، عیوضی، رحیم، و ولی‌زاده میدانی، رامین. (1402). اقتصاد سیاسی راهبرد مقاومت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، دوفصلنامه علمی دانش سیاسی، دوره 19، ویژه­ نامه اول.  20.1001.1.20080743.1402.19.0.1.4 :dor.
افتخاری، اصغر. (1399). مقاومت در اسلام؛ نظریه و الگو. تهران، مؤسسه اندیشه سازان نور.
بجنوردی، حسن (1377). «القواعد الفقهیة». قم: نشر الهادی.
بحرانی اصفهانی، عبدالله بن نورالله. (1413). عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال (مستدرک سیدة النساء إلی الإمام الجواد علیه‌السّلام. قم، مؤسسة الإمام المهدی عجّل الله تعالی فرجه الشریف.
پیشوایی، مهدی و علیدوست خراسانی، نورالله. (1392). پیشوای آزاده. قم، دفتر نشر معارف.
حرعاملی، محمد بن حسن. (1409). تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السّلام‌.
حمیری، عبدالله بن جعفر. (1413). قرب الإسناد، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم السّلام.
حمیری، نشوان بن سعید. (1420). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. دمشق، دارالفکر.
حیدری، محمد. (1381). معجم الأفعال المتداولة. قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
خامنه‌ای، سیدعلی. (1390). انسان دویست و پنجاه ساله (بیانات مقام معظم رهبری درباره زندگی سیاسی- مبارزاتی ائمه معصومین علیهم‌السّلام) ، قم، مؤسسه ایمان جهادی، گردآوری و تنظیم: صهبا.
خامنه‌ای، سیدعلی. (1383). گفتاری درباره صبر، تهران، دفتر نشر انقلاب اسلامی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1417). تاریخ بغداد او مدینة السّلام. بیروت، دارالکتب العلمیة.
خوارزمی، موفق بن احمد. (1423). مقتل‌الحسین علیه‌السّلام. قم، انوار الهدی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412). مفردات ألفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم.
رضاخواه، علیرضا. (1392). بیداری اسلامی و آینده محور مقاومت. مجله زمانه، شماره 31 و 32، 33-32.
زاهدی‌تیر، اصغر، و امین­ناجی، محمدهادی. (1398). بررسی مفهوم مقاومت با رویکرد اجتماعی در آیات قرآن، نشریه مطالعات تفسیری، 10 (38)، 226-221. 20.1001.1.22287256.1398.10.38.9.0 . dor:
سبط ابن­جوزی، عبدالرحمن بن علی. (1418). تذکرة الخواص. قم، منشورات الشریف الرضی.
سیوطی، جلال‌الدین بن عبدالرحمن. (1408). تاریخ ‌الخلفاء. بیروت، دارالکتب العلمیة.
شوقی ضیف. (1966). تاریخ الأدب العربی؛ العصر العباسی الاول. قاهره، دارالمعارف.
صفدی، خلیل بن ایبک. (1381). الوافی بالوفیات. بیروت، مؤسسة البیان.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان لعلوم القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن. (1414). الأمالی. قم، دارالثقافة.
علیدوست، ابوالقاسم 1383. «قاعده نفی سبیل»، مقالات و بررسی ها، 3 (76).
عیاشی، محمد بن مسعود. (1380). تفسیرالعیاشی. تهران، المطبعة العلمیة.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409). «کتاب العین»، قم: نشر هجرت.
فیض­کاشانى، محمدمحسن بن شاه­مرتضى.‏ (1371). نوادر الأخبار فیما یتعلق بأصول­الدّین. تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
قرشی، باقر شریف. (1413). حیاة الإمام موسی‌بن‌جعفر علیهما‌السّلام. بیروت، دارالبلاغه.
قزوینی، سید محمدکاظم. (1414). موسوعة الامام الصادق علیه‌السّلام. قم، بی­نا.
کریمی، ابوالفضل. (1396). نقش جمهوری اسلامی ایران در هویت‌بخشی مجموعه امنیتی محور مقاومت، ماهنامه پژوهش ملل، 2 (20)، 14-1.
کریمی، محمود و بخشی، محمدرضا. (1399). مفهوم‌شناسی "جهاد کبیر" در قرآن کریم و تبیین عرصه‌های آن: دوفصلنامه علمی پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، 8 (2)، 187-206.
کشی، محمد بن عمر. (1409). رجال الکشی-اختیار معرفة الرّجال. مشهد، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1407). الکافی. تهران، دارالکتب الاسلامیة.
مامقانی، عبدالله بن محمدحسن. (1352). تنقیح المقال فی علم الرّجال (نسخه‌ی خطی) به قلم احمد بن شیخ محمدحسین زنجانی. نجف، بی­نا.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السّلام. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.
محمدی اشتهاردی، محمد. (1374). نگاهی بر زندگی امام کاظم علیه‌السّلام. تهران، نشر مطهر.
مطلق شقور، رفقه نبیل. (2009). أثر حزب‌الله فی تطویر فکر المقاومة و أسالیبها فی المنطقة العربیة (رسالة الماجستیر)، نابلس. جامعة النجاح الوطنی.
معرفت، محمدهادی (1415). التّمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسة النّشر الإسلامی.
مفید، محمد بن محمد. (1413). الإختصاص. قم، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
نمازی شاهرودی، علی. (1418). مستدرک سفینة البحار، قم، مؤسّسة النّشر الإسلامی.
نوبختی، حسن بن موسی. (1402). فرق الشیعة. بیروت، منشورات دار الاضواء.
سایت­ها
بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، دسترسی در: https://farsi.khamenei.ir.
محمدخالد، عمر، (2011م). المقاومة بین قیم الدین الوطنیة، دسترسی در:  www.Edleb.net//https:.
مطالعات میان‌ رشته‌ای تمدنی انقلاب اسلامی
دوره 4، شماره 14 - شماره پیاپی 14
شماره 2(پیاپی 14)- تابستان 1404
مرداد 1404
صفحه 61-90

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 فروردین 1404
  • تاریخ بازنگری: 03 خرداد 1404
  • تاریخ پذیرش: 18 خرداد 1404
  • تاریخ انتشار: 01 مرداد 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار