ظرفیت شناسی نظام سازی بیعت در تمدن نوین اسلامی

کلانتر نیستانکی, محمد رضا; صالحی, حمید

ظرفیت شناسی نظام سازی بیعت در تمدن نوین اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

² دانشیار، دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، تهران، ایران

چکیده

در عصر احیای تمدن اسلامی نخستین مسأله پیش رو بحث از نظام سیاسی در اسلام و ماهیت آن است. این مسئله اهمیت بازخوانی مفاهیم مرتبط با نظام اسلامی را در سده‌های نخستین ظهور اسلام دو چندان می‌نماید. یک از این مفاهیم تأثیرگذار در اندیشه سیاسی اسلام، مفهوم بیعت است. به دلیل گستردگی تحولات و گرایشات مختلف سیاسی این مفهوم دچار نوعی اجمال شده است و این اجمال نیز گاهی خود زمینه‌ساز خطای در تبیین مفهوم بیعت شده است. مفهوم بیعت شامل معانی مختلفی است که در چند نقطه تأثیرگذار دچار اختلاف هستند. اینکه بیعت نوعی تشریفات سیاسی به معنای ابراز وفاداری به حاکم مستقر است یا فراتر از آن نوعی کنش سیاسی در تعیین حاکم می‌باشد یکی از آن نقاط تأثیر گذار است که به نظر می‌رسد با تحولات سیاسی مرتبط است. بیعت صرفاً نه در مسأله تعیین حاکم بلکه در ابلاغ قوانین، ورود به جامعه اسلامی و تشکیل یک حاکمیت نیز مؤثر بوده است. در نگاهی دیگر تا پیش از وفات پیامبر اسلام بیعت صرفاً یک کنش سیاسی است که با واقع سر وکار دارد اما پس از ارتحال ایشان جدی‌ترین اختلاف در کارویژه آن مطرح می‌گردد که نظر به مشروعیت بخشی بیعت به یک ساختار سیاسی می‌باشد. پرداختن به این دست از مسائل به جهت تبیین مفهوم بیعت بدون نگاه به تاریخ آن میسر نیست. به همین جهت در این مطالعه پیش از طرح مسائل فوق به مصادیق بیعت در تاریخ اسلام نیز پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها