1
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران
2
دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه فرهنگیان
3
دکتری ادیان و عرفان دانشگاه فرهنگیان
4
دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
امروزه تمدن اسلامی به عنوان یکی از مهمترین تمدن‌های نوین از دوران گذشته در مواجهه با وضعیت نا مطمئن آینده قرار دارد. این تمدن با تجارب ارزشی چندین ساله در وضعیت فعلی با چالش‌هایی روبه رو است که می‌تواند تهدیدی برای آینده آن تلقی شود. در عین حال نیز با توجه به تحقق کلان‌روندهایی مانند توسعه ارتباطات مجازی فرصت‌هایی را در پیش رو دارد. بر همین اساس هدف این پژوهش تحلیلی بر کلان‌روند توسعه ارتباطات مجازی و تمدن اسلامی است که در لوای آن چالش‌ها، فرصت‌ها، تهدیدها نیز بررسی و شناسایی می‌شوند. در این پژوهش از روش کیفی اسنادی استفاده شده و داده‌های مورد استفاده شامل بهره‌گیری از آیات قرآن کریم، روایات و احادیث و همچنین تفسیرهای مرتبط با این آیات و روایات است. تحلیل داده‌ها بر اساس تحلیل محتوای این مفاهیم انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با اشاره به آیات و روایات و رخدادهای صدر اسلام رویکرد تمدن اسلامی را می‌توان اینگونه ارزیابی کرد که تکنولوژی‌های ارتباطی را تا جایی بپذیرد که ماهیت آموزه‌های تمدن اسلامی را مخدوش نکند، البته درصدد آن نیز نیست که این تکنولوژی‌ها را در عرصه جامعه براندازد. با عنایت به اینکه تکنولوژی‌های ارتباطی که هم فرصت‌آور و هم تهدیدکننده هستند، تمدن‌سازان اسلامی درصدد واکاوی فرصت‌هایی هستند که اینگونه تکنولوژی‌ها را در جامعه اسلامی به کار ببرند. به عنوان نتیجه باید گفت که جامعه اسلامی از حیث ظرفیت‌شناسی برای برپایی تمدن نوین اسلامی با مانعی روبه رو نیست؛ چرا که برای شکل‌گیری تمدنی جامع نیاز به وجود مبانی، بروز و ظهورات، فراگیری جهانی و راهبری جهانی است که همه این عناصر یاد شده در اسلام وجود دارد. اما شرط تحقق این تمدن پیاده‌سازی ظرفیت‌های تبیین شده خواهد بود که باید در دو عرصه نظری و الگوهای عینی به تحقق برسد تا جامعه اسلامی بتواند به نقش خود در آینده نزدیک عمل کند.
)