الگوبرداری از تأسیس فلسفه اسلامی برای تأسیس علوم انسانی اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 نویسنده مسئول: استادیار، گروه فلسفه، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، ایران

2 موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

تحقق تمدن نوین اسلامی به‌عنوان هدف نهایی انقلاب اسلامی ایران، نیازمند تولید علوم انسانی اسلامی است؛ اما در میان باورمندان به امکان علوم انسانی اسلامی در باره چگونگی تولید چنین دانشی، شاهد اختلاف‌نظر قابل‌توجهی هستیم و روش تحقیق‌های گوناگونی برای این منظور تاکنون ارائه شده است. ازآنجاکه فلسفه ازجمله دانش‌های وارداتی به عالم اسلام است که با تلاش عالمی چون فارابی، مدل اسلامی آن با موفقیت تأسیس و تولید گردیده، با الگوگیری از مراحل تأسیس فلسفه اسلامی توسط فارابی، می‌توان پیشنهادی برای تأْسیس نسخه اسلامی علوم انسانی وارداتی عصر حاضر ارائه داد. این تحقیق با روش تحلیلی ـ منطقی تلاش کرده، پس از مشخص‌کردن مراحل نظریه‌پردازی فارابی در تأسیس فلسفه اسلامی، مراحلی برای تأسیس علوم انسانی اسلامی پیشنهاد دهد که عبارت‌اند از 1) گزینش و ترجمه هدفمند آثار وارداتی علوم انسانی براساس میزان هماهنگی با آموزه‌های اسلام؛ 2) شرح آثار و آرای گزینش‌شده توسط نخبگان باورمند به آموزه‌های اسلام؛ 3) الهام و استفاده از آموزه‌های اسلام در جهت‌دهی در گزینش مسئله تحقیق در طرح مسائل تازه، در طرح استدلال نو، در پاسخ‌گویی به برخی مسائل علوم انسانی و در بهره‌گیری به‌عنوان ناظر ارزش‌یاب؛ 4) تعیین اصول و مبانی فلسفه فارابی و سایر اصول و مبانی لازم؛ 5) استفاده از مفاهیم، منابع و روش‌های فرافرهنگی و 6) طبقه‌بندی علوم برای ارائه راه‌بردی آموزشی و پژوهشی.

کلیدواژه‌ها


منابع فارسی:
قرآن کریم
ابوطالبی، مهدی (1396)، نقش علوم انسانی اسلامی در تمدن نوین اسلامی از نگاه مقام معظم رهبری، فصل‌نامه تحقیقات بنیادین علوم انسانی، ش 6.
باقری، خسرو (1382)، هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
بستان، حسین (1390)، گامی به‌سوی علم دینی (2): روش بهره‌گیری از متون دینی در علوم اجتماعی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بستان، حسین (1392)، نظریه‌سازی دینی در علوم اجتماعی با تطبیق بر جامعه‌شناسی خانواده، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بلیکی، نورمن (1391)، پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی، ترجمه جمعی از مترجمان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بنتون، تد؛ کرایب، یان (1945 م)، فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی، ترجمه شهناز مسمی‌پرست، محمود متحد، تهران، نشر آگه.
حسنی، سیدحمیدرضا و دیگران (1386)، علم دینی؛ دیدگاه‌ها و ملاحظات، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حسین‌زاده، محمد (1394)، معرفت‌شناسی در قلمرو گزاره‌های پسین، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
حسین‌زاده، محمد (1385)، درآمدی بر معرفت‌شناسی و مبانی معرفت دینی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
داوری اردکان، رضا (1382)، فارابی: فیلسوف فرهنگ، تهران، نشر ساقی.
سلیمانی‌امیری، عسکری (1388)، منطق و شناخت‌شناسی ازنظر حضرت استاد مصباح به ضمیمه روش‌شناسی علوم، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی‌(ره).
سوزنچی، حسین (1389)، معنا، امکان و راه‌کارهای تحقق علم دینی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
جوادی آملی، عبدالله (1372)، شریعت در آینه معرفت، ویراستار: حمید پارسانیا، تهران، مرکز نشر فرهنگی رجاء.
عبودیت، عبدالرسول (1382)، آیا فلسفه اسلامی داریم؟، معرفت فلسفی، شماره اول.
علی‌پور، مهدی و دیگران (1390)، پارادایم اجتهادی دانش دینی "پاد"، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فنائی‌اشکوری، محمد و دیگران (1390)، درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مجمع عالی حکمت اسلامی (1393)، علم دینی: دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها، قم، انتشارات حکمت اسلامی.
مصباح، علی (1397)، فلسفه علوم انسانی در اسلام، قم، مرکز آموزش مجازی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1392)، رابطه علم و دین، محقق: علی مصباح، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، 31 ج، تهران؛ قم، صدرا.
منابع عربی و انگلیسی:
ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1381)، الإشارات و التنبیهات، محقق: مجتبی زارعی، قم، بوستان کتاب.
ارسطو (1378 ب)، منطق ارسطو، مترجم: میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، تهران، نگاه.
ارسطو (1389)، متافیزیک (مابعدالطبیعه)، مترجم: شرف‌الدین خراسانی، تهران، حکمت.
افلاطون (1368)، جمهور، مترجم: فؤاد روحانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
جمیلی، خالد رشید (1986م)، حرکه الترجمه فی المشرق الاسلامی فی القرنین الثالث و الرابع للهجره، بغداد، وزاره الثقافه و الاعلام، دارالشؤون الثقافیه العامه.
حلی، حسن‌بن‌یوسف (1363)، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، انتشارات بیدار.
سهرودی، یحیی‌بن‌حبش (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، مصحح: هانری کربن و دیگران، تهران، پژوهشگاه علوم اننسانی و مطالعات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1368)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه،قم، مکتبه المصطفوی.
فارابی، ابونصر (1910 م، ب)، ماینبغی ان یقدم قبل تعلم الفلسفه، ذیل کتاب مبادئ الفلسفه القدیمه، قاهره، المکتبه السلفیه.
فارابی، ابونصر (1381)، فصوص الحکمه، شارح: اسماعیل شنب غازانی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فارابی، ابونصر (1995 م)، آراء اهل المدینه الفاضله، شارح: علی بو ملهم، بیروت، دار و مکتبه الهلال.
فارابی، ابونصر (1910 م، الف)، مبادئ الفلسفه القدیمه، قاهره، المکتبه السلفیه.
فارابی، ابونصر (1405 ق)، الجمع بین رأیی الحکیمین، مصحح: نادر البیر نصری، تهران، مکتبه الزهراء.
فارابی، ابونصر (1413 ق)، الأعمال الفلسفیه، محقق: جعفر آل‌یاسین، بیروت، دارالمناهل.
فارابی، ابونصر (1996م)، کتاب السیاسه المدنیه، شارح: علی بو ملحم، بیروت، دار و مکتبه الهلال.
القفطی، یوسف (1326)، أخبار العلماء بأخبار الحکماء، مصحح: سید محمد أمین الخانجی، مطبعه السعاده.
کلینى، محمدبن‌یعقوب‏ (1407 ق)، الکافی، محقق، علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، 8 جلد، تهران، دار الکتب الإسلامیه.
Ayer, Alfred Jules, (1952), Language, truth and logic, New York, DOVER.
Plantinga, Alvin (1984) "Advice to Christian Philosophers," Faith and Philosophy: Journal of the Society of Christian Philosophers: Vol. 1: Iss. 3, Article 1.
دوره 1، شماره 1
فصلنامه بهار
خرداد 1401
صفحه 85-114
  • تاریخ دریافت: 16 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 17 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 25 اردیبهشت 1401
  • تاریخ انتشار: 01 خرداد 1401